HITZALDI-ELKARRIZKETA. Tabutik ekintzara: hitz egin dezagun suizidioaz. Suizidioa beti izan da tabua. Ekintzara pasatu behar dugu, gure inguruan itxaropena sortuz; denok lagun dezakegu hori prebenitzen.
Lerro horiek izan ziren hitzaldi-elkarrizketan parte hartzeko gonbidapena. Maiatzaren 20an, Begoñako Basilikako lokaletan eta Fokolareen Mugimenduak antolatuta, Iñigo Samaniego Oviedo psikologia klinikoan espezialista den psikologoak eman zuen elkarrizketa. Gai ausarta, baina oso gaurkoa. 45 pertsonak hartu genuen parte.
Eskerrak eman nahi dizkiogu Íñigo Samaniego Oviedori gai honetara hurbildu eta prebentzioaren garrantziaz ohartzen laguntzeagatik.
Hasi orduko, hizlariak jakinarazi zigun “Ekintzaren bidez itxaropena sortu” leloa aukeratu zuela Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) 2021-2023 aldirako, munduko nazioek suizidioa prebenitzeko ekintzak ezarri eta sustatzeko. Halaber, gogorarazi zigun 2003az geroztik OMEk “Mundu Eguna” izendatu zuela irailaren 10a prebentzio hori ospatzeko.
Orduan, suizidioa prebeni daiteke?
Suizidioa beldurtu egiten gaituen kontzeptua da. Haren inguruan tabu-halo bat dago, beldurra hobeto esan. Mendebaldeko kultura heriotzari eta heriotzarekin zerikusia duen guztiari bizkar emanda bizi da. Eta suizidioak, gainera, gure jarduera baldintzatzen duten beste mito batzuk ere baditu:
– Hobe da pertsona bati ez galdetzea bere buruaz beste egitea pentsatzen ari den; egitera bultza dezake!
– Bere buruaz beste egin nahi duenak ez du esaten.
– Bizitza amaitzeko nahia adierazten duen pertsonak ez du inoiz egingo.
– Suizidioa oldarkorra da.
– Arazo psikiko larriak dituzten pertsonek bakarrik egiten dute beren buruaz beste.
– Bere buruaz beste egiten duenak hil egin nahi du.
– Suizidioari buruz publikoki hitz egiteak ondorio suntsitzaileak ditu. “Dei-efektua” eragiten du.
Ezin da prebenitu ezagutzen ez duguna. Ianire Angulo Ordorikaren hitzetan “…suizidioa hitz egiten ez den gai bat da. «Dei-efektua» saihesteko dela esan dute, baina beldur naiz datuak ez ezagutzeak eta gaiak pizten duen tabua mantentzeak ez digula gehiegi laguntzen. Hitz egiten ez dena, guretzat ez da existitzen eta, horregatik, ez da ezagutzen eta ezin da prebenitu. Suizidioen drama errealitate deseroso eta desatsegin bat isilarazteko adibide bat baino ez da, arazoa areagotu besterik ez du egiten. Izendatzen eta aitortzen ez dugunak botere izugarria hartzen du, gure kontzientzia alde batera utzita jarduten duelako eta errealitate deseroso eta desatsegin horri aurre egiteko prest egotea eragozten digulako”.
Beraz, egiten badugu, suizidioa prebenitu egin daiteke, ebidentzietan oinarritutako esku-hartze egokien bidez. Suizidioari aurrea hartzeko lehen helburua hitz egin ahal izatea da, inguruko isiltasuna haustea da. Ezin da hitz egin ezin den zerbait prebenitu, baina egin behar da:
– Arduraz, eta historikoki suizidioari lotutako tabua, estigma eta obskurantismoa murrizten lagunduko duten informazio egiazkoak eta zientifikoak erabiliz.
– Horretarako, beharrezkoak dira informazioa, sentsibilizazioa eta kontzientziazioa gizarteko kide ezberdinetan (gazteak, familiak, irakasleak, kazetariak, psikologoak, etab.).
Samaniegok ezagutu eta kontuan hartu beharreko oinarrizko informazio-elementu batzuk sartu zituen:
Zer da jokabide suizida bat?
Fenomeno konplexua da. Ez da inoiz gertatzen kausa bakar baten ondorioz. Ez da definitzen eta ez da sailkatzen buru-nahaste gisa. Bere testuinguruan pertsona osoa hartzen du (pertsonala, familiakoa, hezkuntzakoa, lanekoa, gizartekoa…), aldagai biologikoak, psikologikoak eta sozialak barne.
Zeri erantzuten dio jokabide suizidak?
Jokabide horrek hiru fase ditu: ideazio suizida, komunikazio suizida eta ekintza suizida.
– Ideazio suizida, heriotzari buruzko ideiak izateagatik edo hiltzeko, bere buruaz beste egiteko eta planifikatzeko gogoa izateagatik agertzen diren prozesuen kateatze bat da.
– Komunikazio suizida (bizitza amaitu zuten pertsonen %90ek argi eta garbi adierazi zituzten beren nahiak, eta gainerako %10ek beren asmoak agerian utzi zituzten): mehatxu suizida eta hitzik gabeko adierazpena, hurrenez hurren.
– Ekintza suizida: suizidioaren saiakera eta gauzatzea.
Zein dira arrisku-faktoreak?
Oso garrantzitsua da pertsonaren testuinguru bizi-biografikoa eta haren inguruabarrak ulertzea.
– Suizidioaren muina “jasanezina, ihesezina eta amaiezina” den sufrimendu batean datza, eta pertsonak ez du irtenbide hoberik ikusten horretarako.
– Bere buruaz beste egiten duen pertsonarentzat, sufritzeari uztea da helburua.
– Krisiak eta jokabide suizidak egoera “iragankorren” konponbide atzeraezinak eta behin betikoak dira ni-ak munduarekin, besteekin eta bere buruarekin dituen krisi-, haustura- eta harrapatze existentzialetarako.
Horren arabera, portaera suizida duen pertsonak:
– Bere buruarentzat, lagunentzat edo familiarentzat zama bat dela sumatzen du.
– Bakarrik edo deskonektatuta sentitzen da bere lagunekin, familiarekin edo beretzat baliotsuak diren beste gizarte-talde batzuekin.
– Irteerarik edo ihesbiderik ez duela sentitzen du, inork erreskatatzeko aukerarik gabe eta bere buruaren alderdiak aldatzeko gaitasunik gabe.
– Etorkizunari eta gauzak aldatzeko aukerari buruzko pertzepzio negatiboak ditu (etsipena).
Hona hemen arrisku-faktoreak, txikienetik handienera:
– Ideazio suiziden presentzia.
– Laguntzarik eza, sare-sozialik eza.
– Etsipen egoera.
– Gizonezkoa izatea (bizitza kentzen duten pertsonen %75 gizonezkoak dira).
– Buru-nahaste bat izatea.
– Aldez aurretik ahaleginak egin izana (%51tik %80ra bitartean saiatu dira lehenago.
Faktore prezipitatzaileak
Arrisku-faktoreak gertatzen direnean eta denboran irauten dutenean, egoera batzuek jokabide suizidaren eragile gisa joka dezakete.
– Nerabeak eta gazteak: jazarpen-mota ezberdinak, bullying-a, tratu txarrak, abusuak, etxeko indarkeria, haustura sentimentala, pertenentzia-sentimendurik eza, bazterketa, sareetan gertatzen dena eta ez dakiguna…
– Helduak: estatusa galtzea, hondamen ekonomikoa, buru-gaixotasunean debuta, desleialtasun bat ezagutzea, banatze traumatikoak…
– 60 urtetik gorako pertsonak: alarguntasuna —gizonak, 1. urtea—, etsipena —dena okerrera joango da higaduragatik—, gaixotasuna —kronikoa, mingarria—, pertenentzia-sentimendurik eza…
Zein dira babes-faktoreak?
Portaera suizida izateko arriskua gutxitzen duten pertsonen edo pertsona-taldeen baldintzak, ezaugarriak edo inguruabarrak.
Txikienetik haundienera:
Gizarte sarea:
Familia: harreman eta lotura seguruak izatea; prestasun emozionala duten pertsonak izatea; emozioak komunikatzeko aukera sentitzea; familiaren inguruan sostengua izatea.
Faktore pertsonalak: trebetasun sozialak eta emozionalak garatzea, autoestimu handia eta bizi-helburu edo esanahi handia izatea bizitzan; gizartearen aldeko jarrera eta balioak izatea; pertsonekin, familiarekin, komunitatearekin eta gizarte-erakundeekin konektatuta egotea.
Gizarte-faktoreak: berdinen arteko harreman eta lotura seguruak izatea; ingurunearekin harreman positiboak ezartzea; gizarte-espazio bakoitzean pertsona bat izatea gutxienez maiz hitz egiteko eta laguntza jasotzeko; aisialdian jarduera osasungarriak egitea, bai bakarka bai taldeka: kirola, ariketa fisikoa, arte-jarduerak, boluntariotza, etab.; laguntza eskatzen ikastea, arazoak konpontzeko tekniketan entrenatzea, beharrak aztertzea, informazioa bilatzea; porrota egokitzen ikastea; errespetua eta elkartasuna bezalako balio positiboak garatzea.
ENTZUN, ENTZUN, ENTZUN ETA LAGUN EGIN, EZ LAGUNTZA EMAN…
Jokabide suizidarekin zerikusia duten pentsamendu eta emozioei buruz arriskuan dagoen pertsonari galdetu eta entzuteak bere tentsioa arinduko du. Oso garrantzitsua da entzute benetakoa eta errespetuzkoa izateko jarrera hartzea, eta horrek adieraziko dio kezkatu egiten gaituela eta berarekin egon nahi dugula. Ideiak eztabaidatzea edo minimizatzea okerreko jarrera da.
ENTZUN, ENTZUN, ENTZUN ETA LAGUN EGIN, EZ LAGUNTZA EMAN…
<!–
Arriskuan dauden pertsonek ez dutela seinalerik emango eta ez dutela hitz egingo pentsatzeak kasurik ez egiteko arriskua dakar beren ideia suizidak adierazten dituzten edo beren buruaz beste egiteko mehatxua egiten duten pertsonei. Norbait arriskuan dagoela susmatzen denean, autolesio-mehatxu guztiak aztertu eta oso serio hartu behar dira.
ENTZUN, ENTZUN, ENTZUN ETA LAGUN EGIN, EZ LAGUNTZA EMAN…
Okerra da pentsatzea ezin dugula ezer egin jokabide suizida prebenitzeko. Suizidioa eta/edo bere saiakerak, askotan, prebenitu egin daitezke, eta, horregatik, oso garrantzitsua da berehalako arriskuaren alerta-seinaleak detektatzen ikastea eta seinale horien agertzea murrizten edo areagotzen duten faktoreak zein diren jakitea.
Amaitzeko, laburpen gisa, hauskorrak garela jabetzearen garrantzia azpimarra genezake. Beste pertsona beti har dezakegula. Ez zauriei erreparatu baizik eta bera dela zauritua. Entzuteak eta hitz egiteak bizitzak salba ditzakeela jakiteak. Suizidioa, jokabide suizida, ez da inoren errua, baina guztion erantzukizuna da. Eta, lagun egite onak prestakuntza behar duela gure aldetik.
Laguntza baliabideak
Telefonoak
Jokabide suizidaren arreta-zerbitzua: 024
Larrialdiak: 112
Itxaropenaren telefonoa: 944 10 09 44
Webgunea
Aidatu (Suizidiologiako Euskal Elkartea): https://aidatu.org/
Suizidioa prebenitzeko programa: https://www.prevensuic.org
Aplikazioa
PREVENSUIC
Gaikako estekak
Suizidioari buruz
Bizitzaren zaintzaileak: https://vigilantesdelavida.com/
Suizidioan sakondu: Un enfoque contextual-fenomenológico sobre el suicidio
Osasun mentalari buruz (bideoa): https://youtu.be/PWsIbFTVKow
Ongizate emozionalari buruz: Promoción del bienestar emocional
Norbait gaizki sentitzen bada, agian balioko dio: Servizo Galego de Saúde-tik, Supera tu depresión
Liburua
Camacho Regalado, Dulce (2021, 3ª Ed.). La pérdida inesperada. El duelo por suicidio de un ser querido. Fundación Española para la Prevención del Suicidio y la Asociación Alaia Duelo.
Movimiento de los Focolares 